DOKUMA KUMAS ANALIZINDE KULLANILAN MALZEMELER
VE YAPILAN ISLEMLER
1.1.DOKUMA KUMAS ANALIZINDE KULANILAN MALZEMELER
Dokuma kumas analizlerini yapabilmek icin asagidaki araclara gereksinim vardir . Bunlar;
1.1.1.Desen Kagidi
Dokuma kumas orgulerinin, tahar planinin, armur planinin veya kumasin desen raporunun isaretlenerek gosterilmesi icin kullanilan ozel kareli kagitlara desen kagidi adi verilir. Desen kagitlari ince cizgilerle milimetrik karelere veya dikdortgenlere, kalin cizgilerlede buyuk karelere bo1unmuslerdir. Kucuk kareler cozgu ve atki ipliklerinin baglanti yaptiklari noktalari isaretlemek icin gereklidir.Buyuk kareler ise belirli sayida kucuk kareyi kapsayan ,hesaplamalarda kolaylik saglayan bolumlemelerdir.
1.1.2.Lup
Lup,
Lup, iplikleri ve kumasi incelemek icin kullanilir.Bir buyutec cami ile bunun tabaninda karsilik gelen olcek ile birlikte bir butundur.Kare seklinde olcek degisik luplarda 0.5 cm ile 7 cm arasinda degisebilir.en cok kullanilan lup 1cm*1 cm veya 1inc * 1inc ile 5 cm *5cm acikliktadir. Acik lup kumasin uzerine konulur ve buyutecin camindan kumasa dogru bakilir.
Igne,
Renkli kalemler,
Cetvel,
Makas,
Hassas terazidir.
1.1.3.Analiz Ignesi
Ozel olarak kumas analizinde kullanilmak uzere uretilmistir. Kalem tipinde bir
sapi ve bu sapa takilmis bir igneden ibarettir. Igne kismini kapali tutmak icin bir kapagida bulunur. kumas orgusunun analizinde iplikleri kumastan duzgunce ayirmak ve baglanti noktalarini takip etmek icin kullanilir. Ayrica siklik sayimi yapilirken lupla birlikte iplikleri sirasiyla takip etmek icin kullanilir.
1.1.4.Cetvel ve Mezura
Kumas eninin ve bazi kumas analizlerinde belli uzunluklarin kumasta olculmesi, isaretlenmesi icin kullanilan cizim ve olcum aletleridir. Bilinen klasik cetvel ve mezuralardan ozel bir farki yoktur.
1.1.5.Makas
Kumastan bazi test parcalarinin kesilip alinmasi icin kullanilir.
2. KUMAS ENININ TESPIT EDILMESI
Kumas eni kumas kenarinin bir kenarindan diger kenarina olan uzakligidir.Kumas eni olcumu , kumas kenarina dik olarak ,genellikle kenar bolgesi haric olacak sekilde yapilir.Kumas eni olculurken kumas duz bir sekilde yayilmis olmali ,kirisikliklar,katlar olmamali ve gerilimsiz bir sekilde serilmis olmalidir..
3. KUMAS YUZUNUN TESPIT EDILMESI
Dokuma kumaslarda dokuma ,basma veya apre isleminde giyim esyasinin disi veya yuzu olmak uzere belirlenmis olan kumas yuzeyi dokuma kumasin yuzu olarak adlandirilir.Kumasin iki yuzu genellikle orguden veya yapilan apreden dolayi degisik olur.
a-Kumaş yüzüne genellikle daha iyi bir apre verilir.
b-Kumaş yüzeyinde yüzey elyafları daha iyi bir şekilde kesilmiş ya da kumaş gaze edilmiştir.
c-Basma kumaşlarda desen kumaş yüzünde daha nettir.
d-Eğer kumaş iki farklı cins iplikle dokunmuşsa iyi kalite ve pahalı iplik kumaşın yüzünde kullanılır.
e-Eğer kumaş renkli ise renk efektleri daha çok yüzde kullanılır. ( arkası ekose pardesülük ve mantoluk dışında )
4. KUMASIN ATKI VE COZGU YONUNUN TESPIT EDILMESI
a- Örnekte kenar varsa çözgü yönünü bulmak kolaydır. Genellikle kumaşlar aynı metaryaldan yapılır ve çok kez kumaştan daha sağlam yapıdadır. Bazen kenar daha değişik bir örgüye sahiptir, bazen de marka yazılıdır.
b- Çizgiler çok kez çözgü yönünde olur. Bazen çizgiler farklı örgüler kullanılarak da elde edilebilirler. Bazı durumlarda özel iplikler ( Efekt iplikleri ) kullanılır.
c- Eğer bir yünde daha fazla sıklık kullanılmışsa büyük olasılıkla çözgü yönündedir.
d- Çözgü iplikleri sağlam ve genellikle bükümlü veya puntalı ipliklerdir.
e- Eğer ipliklerden biri iki kat diğeri tek kat ise iki kat iplik çözgü olmalıdır. Özellikle Kamgarn kumaşlarda çift kat çözgü kullanılır.
f- Ekose kumaşlarda genellikle ekoseler çözgü yönünde uzarlar.
g- Genellikle atkı da daha kalın iplikler kullanılır.
h- Kumaşın aynı şekilde yapılması için gerekli sayısal değerlerin bulunması,
g-Eğer kumaş havlı tipte ya da şardonlanarak havalandırılmış ise havlar genellkle kumaşın yüzündedir.
h-Çözgü iplikleri genellikle daha düzgün durumda ve birbirlerine paraleldirler. Ayrıca çözgü yönünde de tarak izleri de görülebilir.
ı-Çözgüye genellikle daha fazla büküm verilir.
i-Her bakımdan kare yapılı bir kumaşta atkı uzaması çözgü uzamasından daha fazla olacaktır.
k- Tahar planı bazı standart biçimlere uyuyorsa çözgü
yönü bulunabilir l-Gabardin tipi kumaşlarda ise çözgü kolayca baskolduğundan atkıda daha ucuz iplik kullanılır. Kaliteli ın ipliklerin olduğu taraf kumaşın yüzüdür.
5. KUMASIN ORGUSUNUN TESPIT EDILMESI VE ANALIZI
Dokunmus kumaslarin orgulerinin analizinin yapilabilmesi icin oncelikle bazi
tanimlann bilinmesi gereklidir. Bunlar orgu raporu, baglanti noktasi iplik
atlamalari veya yuzmeleridir.
5.1.Orgu Raporu
Orgude kullanilan baglantilar ve renk acisindan farkli sekillerde siralanmis cozgu ve atki ipliklerinin tekrar eden bolumu anlaminda kullanilir.Dokuma kumaslarda kumas eni ve boyunca tekrar eden en kucuk orgu birimine o kumasin orgu raporu denir.Cozgu ve atki iplik sayisi ile belirtilen ve atki ile cozgu ipliklerinin orgudeki baglantilarinin yani birbirleriyle iliskilerini gosterebilecegi en kucuk alandir.
5.2.Baglanti Noktasi
Cozgu ve atki ipliklerinin birbirinin altindan ve ustunden cesitli sekillerde gecmesiyle olusan baglantilardir.Cozgu ipliklerinin ustten alta gectigi veya alt-tan ustte ciktigi yada ayni sekilde atki ipliklerinin hareket ettigi noktalar baglanti noktalaridir. Kumas olusumunun temeli bu baglanti noktalaridir.
5.3.Iplik Atlamalari
Dokuma kumas olusumunda, orgu yapisinda bir iplik iki veya daha cok ipligin uzerinden veya iki veya daha cok ipligin altindan geciyorsa, buna iplik atlamasi denir. Eger bir iplik iki ipligin uzerinden geciyor ve ucuncu ipligin altindan geciyorsa, buna "ikili iplik atlamasi" denir. Mesela, besli iplik atlamasinda iplik bes ipligin uzerinden ve altincinin altindan gececektir
5.4.Orgunun Desen Kagidi Uzerine Aktarilmasi
Atki veya cozgu ipliklerinin birbirleri ile kesistigi yerleri gostermek icin desen kagidi adi verilen grafik kagidi veya kareli kagit kullanilir.Desen kagidi desenin portre seklinde ortaya cikarilmasi icin gereklidir.
Raporun solundan sagina dogru ve ustunden altina dogru veya altindan ustune dogru calisarak her atki ipligi incelenir.ozel desen kagidinda her cozgu ipliginin goruldugu yer icin bir kareyi doldurarak gosterilir.
5.5.Tahar Planinin Yapilmasi
Tahar plani, cerceveli dokumalarda cozgu ipliklerinin cercevelere dagilimini gosteren plandir. Kumas analizinde kumasin orgu raporu belirlendikten sonra tahar ve armur desen plani bulunabilir.
Kumas orgusunun raporunun bulunup uzerine isaretlendigi desen kagidinda, orgu raporunun ust kismina ayni hizaya tahar plani cikanlir. Orgu raporunun isaretlendigi kismin sol tarafindaki birinci dikey hat birinci cozgu teli olarak kabul edilir ve tahar icin kullanilacak alt sol karenin ici doldurulur ki bu da birinci cozgu telinin bir numarali gucu cercevesine gecirildigini gosterir. Ve raporda bunun ayni hareketi yapan dikey hatlarda bir numarali gucu cercevesi-ne gecirilmis olacaktir. Desen kagidindaki ikinci dikey kareler hatti incelenir ve eger birinci hattan degisik ise, bunun anlami bu cozgu telinin baska bir gucu cercevesinde olmasi gerektigidir.Bu da taharin cizildigi desen kagidinda iki numarali karenin doldurulmasi ile isaretlenir ve tum digger hareketi yapan dikey hatlarda bu gucu cercevesine gecirilmis olacaktir.
5.6.Armur Planin Cikarilmasi
Armur plani atki atilmasi sirasinda her atkida hangi cercevelerin yukari kalkacagin belirlemek icin duzenlenir.Yani orguye bagli olarak cercevelere takili guculerin gruplar halinde yukari kalkmasini veya asagi inmesini temin etmek icin yapilir.
6. KUMAS BIRIM AGIRLIGININ ANALIZI
Kısalma Oranının Bulunması:
Gerek atkıda gerekse çözgüde iplikler kesişme yapabilmek için kıvrım alırlar ve bu nedenle kumaş tezgahtan çıkarılınca hem enden, hem de boydan çeker. Apre işlemleri sonucu bu çekme daha fazla olur ve mamul kumaşta iplikler biraz daha kıvrım alarak kısalırlar. İpliklerin asıl uzunlukları ile mamul kumaştaki görünen uzunlukları arasındaki orana Kısalma Oranı ya da Kıvrım Oranı denilmektedir.
6.1.Kumas Agirliginin Tanimi
Kumas agirligi o kumasin birim alaninin agirligi olarak olculen degerdir.Kumas agirligi ayni tipteki iki kumasin kiyaslanmasinda bir kalite faktorudur. Ornegin daha agir havli kumas, hafif olanindandaha iyi kalitede oldugu kabul edilir. Kumas agirligi ayni zamanda kumasin belirli bir son kullanima uygun olup olmadigini anlamda onemlidir.Ham pamuk ve yun kumaslar satilirken genellikle kumas agirligi da kumas ozelliklerinden birisi olarak belirtilir. Kumaslarin birim agirliklari, santimetredeki iplik sayisi kadar, kumas yapilarinda kullanilan iplik numaralarina gore de farklilik gosterir.. Kumas yapiminda ortaya cikan kumas eni degisimleri de kumasin birim agiriligini etkileyecektir.
.
Bitim islemi gormus (terbiye edilmis)kumaslarin enlerinde degiskenlikler olur, bunun nedeni degisik endeki ham kumaslarin bitim islemleri sirasinda degisik cekme miktarlarinin soz konusu olmasidir.
6.2.Kumas Birim Agirliginin Bulunmasi
Dokuma kumaslarda gramaj genellikle dort degisik sekilde ifade edilmektedir..Bu ifade sekillleri ve tespit edilmeleri asagidaki basliklarda aciklanmistir.
Kumasin metrekare agirligi
Kumasin metretul agirligi
Kumasin yardakaresinin ons cinsinden agirligi
Kumaslarin yardatulunun ons cinsinden agirligi
6.2.1.Kumaslarin metrekare agirligi
Bir metrekare alana sahip kumasin gram cinsinden agirligidir.Yani bir metre eninde bir metre boyunda kumas parcasinin gram olarak agirligidir.
6.2.2.Kumaslarin metretul agirligi.
Bir metre uzunlugunda kumasin eni ne olursa olsun gram olarak agirligidir.
6.2.3.Kumaslarin yardakaresinin ons olarak agirligi
Eni ve boyu 36 inc olan yani 1 yarda kare alana sahip bir kumas parcasinin ons olarak agirligidir.Ozellikle denim kumaslarda yaygin olarak kumas agirligini tanimlamada kullanilir. Ornegin14 ons jean kumas dendiginde bir yarda karesi 14 ons (396,9 gr)olan kumas anlasilir.
7. KUMASTA IPLIK SIKLIKLARININ TESPIT EDILMESI
Kumasin sikligi dokuma kumaslar icin cm deki atki ve cozgu sayisidir.Orme kumaslar icin ise yatay ve dikey siralarin cm deki sayisiyla belirtilir.
Bir kumasta iplikler arasi mesafe olarak sikligi olcmek cok zor oldugu icin kumas sikligi birim mesafedeki iplik sayisi olarak verilir.Sikligi belirtilen kumasin o siradaki durumuda yani tezgahta mi ,ham mi veya mamul kumas mi oldugu belirtilmelidir.Bir cm deki iplik sayisi olarak cozgu ve atki sikliklari arasinda *carpim isareti olarak verilir.Birinci sayi cozgu ipligi,ikinci sayi atki ipligi icindir.Ornegin:
30*24 dendigi zaman kumasin cozgusunun bir cm sinde 30 iplik ,atkisin bir cm sinde 24 iplik var demektir.
Iplik sikliginin cok olmasi kumasa su ozellikler kazandirir:
a)kumas daha yuksek dayanima sahip olur
b)kumas birim agirligi artar
c)kumas daha stabil ve tok bir tutum kazaninr.
d)Iplik kaymalari daha az meydana gelir.
7.1.Atki Sikligi
Dokuma kumaslarda belli bir uzunlugundaki atki ipligi sayisi o kumasin atki sikligini gosterir. Atki sikligi sayimi su uretim safhalarinda yapilabilir :
Dokuma tezgahinda
Ham kumasta
Mamul kumasta
7.2.Cozgu Sikligi
Dokuma kumaslarda kumasin belli bir miktar enindeki cozgu ipligi sayisi o kumasin atki sikligini gosterir.sayim ayni atki sikliginda oldugu gibi cesitli safhalarda yapilir.
Dokuma tezgahinda
Ham kumasta
Mamul kumasta
8. KUMAS IPLIKLERININ NUMARALARININ TESBITI
Dokuma kumaslari meydana getiren atki ve cozgu ipliklerinin numaralarinin tesbit edilmesi icin bu iplikilerin kumastan sokulmesi gerekir.bu islem icin boyutlari belli olan (genelde10cm*10cm)bir kumas parcasi alinarak cozgu ve atki iplikleri sokulur .Cozgu ipliklerinin toplam sayisi bir adedinin uzunlugu ile carpilarak butun ipligin uzunlugu bulunur.Daha sonra bu iplikler hassas terazide tartilarak toplam agirliklari tesbit edilir.Bu bulunan degerler iplik numarasi formulunde yerlerine konularak iplik numarasi hesaplanir. Ayni islem atki icinde yapilir.
Ornegin;
10cm*10cm bir kumas parcasinin 400 adet cozgu ipligi ve 300 adet atki ipligi cikarilmis olsun
400 adet cozgu ipligi toplam uzunlugu 400*10=4000 cm olur
300 adet atki ipliginin toplam uzunlugu 300*10=3000 cm olur.
400 adet cozgu iplihgi hassas terazide tartildiginda 1 gr ,
300 adet atki ipligi tartildiginda o da 1 gr olarak agirliklari tespit edilmis ise,
o zaman iplik numaralari ;
cozgu ipligi icin ; Nm=40/1=40Nm olarak bulunur
atki ipligi icin ; Nm=30/1:30 Nm olarak bulunur.
9. DOKUMA KUMASLARDA RENK RAPORU TESPITI
Herhangi bir sekilde birden fazla renkli ipliklerle dokunmasi yapilacak kumaslarda cozgu renk raporu ,atki renk raporu veya her ikiside birlikte bulunur .Bu tip kumaslarin analizinde hem cozgu hemde atkida renk raporlarinin tesbit edilmesi gerekir.
9.1.Cozgu Renk Raporu
Renkli dokumalarda degisen renklerde cozgu iplilerinin bellibir sirayla duzenlenmesi cozgu renk raporunu meydana getirir. Ozelikle boyuna cizgili ve ekoseli kumaslarda cozgu renk raporu cok dikkatli hazirlanmali ve ayni ozenle capraza alinmalidir..aksi halde bir cozgu teli hatasi bile desenin bozulmasina yol acabilir. Cozgu renk raporunun kumas anlizinde tesbit edilmesi ipliklerin renk sirasina gore tek tek sayilmasi ve kayit edilmesi ile yapilir.Bunun icin oncelikle kumas yuzeyinden cozgu renk raporunu isaretlenir.isaretli kisimda her renk iplik sirayla sayilarak analiz kagitlarina kayit yapilir.
9.2.Atki Renk Raporu
Dokuma kumaslada kumasi renkli ipliklerle desenlendirmek icin atki ipliklerin bir renk sirasinin duzeniyle atilabilir.Atki iplilerin bu renk duzenini tekrar eden bolumlerine atki renk raporu adi verilir.
Atki iplikllerin belli bir renk sirasina gore yerlestirilmeli ,mekikli tezgahlarda renk sayisi kadar mekikle ve bunlarin calisacagi kisali yuva sistemiyle yapilir.kulanilacak renk sayisi kisitlidir.mekiksiz tezgahlarda ise ayni olay atki secici tertibetlerda yapilir.kullanilacak renk sayisi adedi birazdaha fazla olabilir.atki renk raporunun analizi ,cozgu renk raporunun tesbit edilmesi ile ayni sekilde yapilir.
10. ELYAF ANALIZ TESTLERI
10.1.Yakma Testi
Tekstil elyaflari karmasik kimyasal maddelerdir.Bu nedenle de yakildiginda cesitli davranislar gosterirler. Yakma testinde lifleri ayirici kriterler sunlardir.
a) Elyaf yanarken aciga cikan koku
b) Elyaf yanarken cikan dumanin rengi
c) Elyafin yanis bicimi veya atese tutulduguunda gosterdigi reaksiyon
d) Yanma sona erdiginde kalan maddelerin ozellikleri
10.2.Boyama Testi
Elyaf tanima boyalarin kullanim degisik jenerik yapiya sahip olan liflerin degisik boyanma karakteristiklerine sahip olmalari nedeni ile mumkundur.
Elyaf tanima testinde kullanilan boyalar cesitli degisik sinif ve renkteki boyalarin bir karisimidir . boylece her lif kendi jenerik kategorisine bagli olarak degisik bir renge boyanacaktir.
10.3.Kimyasal Cozunurluk Testi
Ornegi cozen kimyasal madde belirlenirse lifde taninabilir.lif iplik yada kumas ornegi cozuculer kullanilarak test edilirken uygun bir sira izlenmelidir .sira devam ettikce daha fazla lif cozunecektir.ornek sivi icerisinde karistirli ve sonuclar not edilir.
